Il velociped – ed otras maschinas infernalas

Linard Martinelli Principi lügl n’haja realisà, cha la stagiun ha cumanzà in Engiadina Bassa. Eu d’eira stat a far visita al «Cafè Rumantsch» sü Guarda e cun tuornar aval chaminaivan ils giasts in colonna sü da la senda dal parkegi vers cumün. Ma na be quai. Eir da tschella vart da la via rodlaiva üna colonna – da velos a motor electric. Rotschas vers il cumün da Uorsin – in quel mumaint haja quietà. D’incuort n’haja, cun preparar ün examen da lingua, inscuntrà il seguaint text, chi descriva evenimaints in Engiadin’Ota al principi dal 20avel tschientiner. Quella part dal raquint m’ha trat adimmaint quel viadi:

Eir dad otras roudas vöglia quintar, nempe dal velo, o velociped, sco ch’el gniva nomnà, per cha’l lectur possa as render quint co cha la glieud pensaiva quella vouta tuot oter co hozindi. Velos as vaiva eir fingià vis daspö alch temp, ma na blers. Uossa drivit signur Chiogna a Samedan üna butia da velos. Ün di dschet meis bap ch’el vess eir gugent da cumprar ün tal per sai svess, sco eir pels mats. Che allegria! Quai as po s’imaginar. Ma per bap nu düret il plaschair fich lönch. Cur ch’el savaiva ir bain avuonda - exercità vaivna sülla plazza da scoula suot chasa – as mettet el ün bel di in viadi vers Puntraschigna. Cur ch’el es tuornet, d’eira el tuot schmiss e malcuntaint. «Eu n’ha inscuntrà pac dadaint San Gian», dschet el, «al decan Lechner e sun gnü giò dal velo per til salüdar. Ma el d’eira tuot grit e m’ha dat ün vaira lavacheu. Che chi’m vegna be adimmaint, am ha’l imbüttà, dad ir cun ün da quists veiculs moderns, impè dad ir a pè, cha quai nu s’affetscha propcha brich per ün ravarenda. Ch’ün ravarenda haja dad esser adüna bainmiss, scha pussibel a nair, sco cha sia autorità e dignità professiunala pretendan e ch’el nu das-cha brich ir cul velo. Ingio cha a til guardar da la vart, para’l be üna rana, cur ch’el tira sü las chommas uschè amunt e tillas stumpla darcheu aval.» «Ma lascha cha quist vegl chi viva amo in temps passats dia ün pa che ch’el voul», provet mia mamma da til consolar, ma bap d’eira da l’idea cha cunter la scumonda absoluta e clera dad ün decan nu possa el agir e chi sarà propcha vaira cha ün ravarenda fetscha sün ün velo üna figüra ün pa ridicula. El nu get plü cul velo. (part dal raquint «Il temp modern» da Men Gaudenz our dals CLAMAINTS) Our dal punct da vista linguistic cuntegna quist text in meis ögls duos bels elemaints. Ün es ün pa istoric, nempe l’adöver dal «passà defini». Ün seguond – na amo istoric – l’adöver güst dal «conjunctiv». Our dal punct da vista istoric, muossa il text forsa l’origen – la «Stunde null» – da la deruotta dal triumvirat cumünal (ravarenda/capo/magister). La cuolpa es dimena stat ün ravarenda chi s’ha indegnà dad ir cul velo… E schi nun es vaira, schi tuna almain bain. Giò dal velo han stuvü gnir in lügl quels chi vessan vuglü far il maraton da roudas. Il maraton intuorn il Parc Naziunal es gnü spostà, scha vus til pudais far amo quist on, savarat legiond quistas lingias. Ma, giò dal velo a motor electric? Na, giò da quel vegnan ils feghers pür per til portar lura giò dal Piz Linard!

Der Drahtesel – früher und heute

Vor über einem Jahrhundert sorgte ein radelnder Pfarrer für Unmut. Diesen Sommer fahren E-Bikes bis auf die höchsten Bergkuppen, sofern es der Akku zulässt. Das beschert den Händlern glänzende Augen und den Murmeltieren unerwartete Augenblicke. Allzeit gute Fahrt!

Linard Martinelli, promotur regiunal da la Lia Rumantscha

Das könnte Sie auch interessieren